Inspirację do kolejnej części wpisów opartych na naukach Zen znów zaczerpnęliśmy z niedawno przeczytanej książki. Została napisana przez japońskiego mnicha Taishu Kawano, który oprócz zajmowania się sprawami świątyni Zen w Yokohamie, parę razy w tygodniu udziela pomocy jako lekarz psychiatra w klinice w Tokyo. Przedstawia on 40 sposobów na pozbycie się zmęczenia i radykalną poprawę wydajności, wywodzących się z najnowszej wiedzy naukowej, połączonej z naukami Zen.
Kokoro 心
Kokoro to jedno z pięknych japońskich słów, które ciężko jest bezpośrednio przetłumaczyć na nasz język. Oznacza ono serce, umysł i duch, które stanowią jedną, nierozłączną część. Taishu Kawano nie używa w tytule swojej książki wyrażenia “umysł”, lecz właśnie “kokoro i ciało” i całościowo się do niego odnosi. Kiedy więc czujesz, że ciężko jest Ci rano wstać, zmęczenie bierze górę nad energią i motywacją, gdzieś ucieka Twoja koncentracja a dawne pasje nie przynoszą Ci już takiej radości, może to oznaczać, że Twoje kokoro zasługuje teraz na szczególną uwagę i … prawidłowy odpoczynek.
Metafora zepsutej maszyny
Kiedy jakaś maszyna się psuje, ludzie podchodzą do niej bardzo ostrożnie. Sprawdzają jej wszystkie części, krok po kroku szukają przyczyny awarii, zastanawiając się gdzie i dlaczego przestała prawidłowo działać i próbują dokonać wtedy wszelkich odpowiednich napraw, żeby przywrócić dawną sprawność. Jednak czasami zdarza się sytuacja,kiedy bez sprawdzenia przyczyny od razu wnioskujemy, że wystarczy wymienić w niej baterie lub tylko ją podładować. W takim przypadku oczywiście maszyna nie zadziała. Kiedy jednak chodzi o nasze ciało i kokoro, często próbujemy zredukować ich zmęczenie poprzez podobną technikę – w weekend pośpię dłużej, w niedzielę nie wychodzę z łóżka, na wakacje będę imprezował i odpoczywał do południa…czy to jest dobry pomysł na oderwanie swojego zmęczonego umysłu, który cały czas dla nas pracuje? Jeżeli doświadczamy symptomów takich jak brak koncentracji i motywacji, trudności ze spaniem, pogorszony nastrój – lepiej zacząć od znalezienia przyczyny. A tą przyczyną najprawdopodobniej jest nasze zmęczone kokoro, lub opisując to w bardziej oficjalnych słowach – przeciążony pracą mózg.
Dlaczego tak ciężko jest wyciszyć umysł?
Często ludzie wspominają, że po intensywnym dniu w pracy lub na uczelni, bardzo ciężko jest im wyciszyć swoje myśli, kiedy już leżą w łóżku. Dzieje się tak, ponieważ jak długo nasz mózg pozostaje aktywny, zmęczenie będzie się kumulowało. Nie potrafiąc wyłączyć myślenia i wychwytując każdą płynącą myśl, nie możemy z łatwością zasnąć, nawet jeśli nasze ciało jest zmęczone. Dobra higiena snu zostaje zaburzona, a kiedy budzimy się rano, nadal odczuwamy zmęczenie, wpadając w błędne koło. Innymi słowy – jeżeli nie rozumiemy jak bardzo nasz mózg jest przepracowany i nie znajdziemy odpowiedniej metody na jego odpoczynek, będziemy zawsze borykać się z problemem braku energii.
Co granie w gry komputerowe ma wspólnego z Zen?
Mindfulness lub uważność jest techniką,z którą często stawia się swoje pierwsze kroki w medytacji (a może nawet opiera się na niej całą swoją praktykę). Polega ona na koncentrowaniu swoich myśli na teraźniejszości, posiłkując się przy tym różnymi sposobami, przy czym najpopularniejszym z nich jest świadomy oddech. W książce, na której oparliśmy naszą wiedzę, autor uznaje mindfulness jako odpowiedni sposób na przyniesienie ulgi zmęczonemu mózgowi. Osoby lubiące grać w gry komputerowe dobrze znają uczucie, kiedy zapominają o całym świecie i w skupieniu i koncentracji wykonują tą jedną czynność, nie zdając sobie sprawy, jak szybko mija czas. Nie trzeba jednak siedzieć godzinami przed ekranem komputera żeby osiągnąć taki stan – możemy to robić w każdej chwili, pracując, chodząc, jedząc, pływając i wykonując tysiące innych rzeczy świadomie.
Wielozadaniowość
Wielozadaniowość jest teraz jedną z najbardziej pożądanych cech na rynku pracy. Ceni się ludzi, którzy potrafią wykonać jak najszybciej, jak najefektywniej, jak najwięcej zadań – najlepiej na wczoraj. Dla naszego umysłu oznacza to jednak niesamowite obciążenie. Kiedy pracujemy, wypełniając tabelki w komputerze, przy okazji myśląc o tym, co jeszcze musimy przygotować do rozmowy z klientem, odczuwając przy tym jak bardzo nienawidzimy swojego szefa, sprawiamy, że nasza uwaga podzielona jest w trzech kierunkach. Nie zdając sobie z tego sprawy, zużywamy trzy razy więcej energii, którą moglibyśmy zachować, świadomie skupiając się na tylko jednym zadaniu w danej chwili. Paradoksalnie wielozadaniowość na dłuższą metę sprawia, że jesteśmy mniej efektywni, dlatego ćwiczenie uważności jest bardzo ważne, jeżeli chcemy zachować zdrowy umysł i energię do działania. W Japonii istnieje pewne powiedzenie, które brzmi:
“Jeżeli zmęczysz swoje ciało, połóż się spać. Jeżeli zmęczysz swój umysł, praktykuj Zazen.”
O praktyce Zazen i jej korzyściach wspominaliśmy już wcześniej – jest to jedna z doskonałych metod na uspokojenie krążących myśli i odpoczynek umysłu. Tym razem skupimy się na innych sposobach na ćwiczenie uważności, które możemy wykonywać o każdej porze i w każdym miejscu.
2 typy zmęczenia umysłu
Przygodę z uważnością i pracą nad przeciążonym umysłem zacznijmy od zapoznania się z naszym zmęczeniem. W codziennym życiu nie jest możliwa sytuacja, w której nigdy go nie odczuwamy. Osoby, które szybko potrafią złagodzić zmęczenie spowodowane poprzez pracę zarówno fizyczną jak i psychiczną to osoby, które mają wysokie zdolności samokontroli i umiejętności samozarządania. W praktyce oznacza to, że są świadome w jaki sposób używać swojego ciała i mózgu, aby nie doprowadzić do przeciążenia, a kiedy zdarzy się taka sytuacja, potrafią znaleźć sposób na efektywny odpoczynek. Co więcej, praktykują je zazwyczaj codziennie, żeby nie doprowadzić do nagromadzenia stresu i zmęczenia. Wzmacniając te umiejętności, zyskujemy poczucie zaufania i pewności do samych siebie. Musimy więc zacząć od zidentyfikowania swojego zmęczenia. Podzieliliśmy je na dwa różne typy.
1.Zmęczenie psychiczne – spowodowane negatywnymi emocjami takimi jak zmartwienia i stres. Zazwyczaj jest łatwe do zidentyfikowania, może to być problem w domu, pracy, na uczelni, w relacji z bliskimi. Zazwyczaj pojawiają się wtedy depresyjne nastroje, brak motywacji i chęci do spróbowania nowych rzeczy, problemy z koncentracją i apetytem, gorsza higiena snu.
2.Zmęczenie wielozadaniowe – spowodowane wykonywaniem wielu czynności i pojawianiem się dużej ilości myśli w jednym czasie. Przykładowo, możemy porównać dwie sytuacje. W jeden jedynie słuchamy, co dana osoba ma do powiedzenia, w drugiej słuchamy, nagrywając jej słowa i obsługując komputer, jednocześnie podświadomie oceniając jej słowa. Ta ostatnia w naturalny sposób obciąża mózg i sprawia, że szybko się męczy. Okazuje się, że większość naszego codziennego życia to seria nieświadomej wielozadaniowości – nie zauważamy bowiem, że wykonując jedno zadanie i myśląc o czymś innym, skupiamy się na więcej niż jednej rzeczy.
Poznając typ zmęczenia i identyfikując je ze swoimi odczuciami, jesteśmy w stanie sprawić, że odejdzie, używając odpowiednich technik odprężających. I to jest najważniejsza zasada, dzięki której naprawimy zepsutą maszynę, którą w tym przypadku jest nasz zmęczony umysł.
Co chroni nas przed zmęczeniem?
Zostało naukowo udowodnione, że w naszym mózgu występują różne czynniki chroniące nas przed zmęczeniem, a są aktywowane, kiedy robimy coś, co jest dla nasz przyjemne i nas interesuje. Typowe przykłady to między innymi serotonina, która redukuje stres i zapobiega przemęczeniu mózgu, beta-endorfina mająca działanie przeciwbólowe i poprawiające poczucie szczęścia oraz neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego, który przyczynia się do wzrostu i naprawy komórek mózgowych. Z drugiej strony występują czynniki wspomagające zmęczenie, które aktywują się przy bolesnych i ciężkich dla nas przeżyciach, powodując spadek energii i poczucia zadowolenia. Jedną ze sztuczek, która pozwala powstrzymać mózg przed zmęczeniem (lub pomaga z ożywieniem go) jest koncentracja na jednym wykonywanym zadaniu, czyli zerwanie z wielozadaniowością.
Przykłady symptomów spowodowanych zmęczeniem mózgu
- Aleksytymia – zaburzenie emocjonalne, w której dana osoba nie jest w stanie zauważać, nazwać i zidentyfikować swoich emocji, coraz częściej pojawiające się w nowoczesnym społeczeństwie. Prowadzi ono do kumulacji stresu i silnych emocji.
- Net drifting – stan, w którym dana osoba wyłącza myślenie podczas przeglądania wiadomości, statusów i zdjęć na portalach społecznościowych. Przywodzi to na myśl obraz dryfowania po morzu, w którym po prostu dajemy unieść się falom, bezwładnie i nieświadomie. Jest to jeden z czynników, w których ludzie nieświadomie wykorzystują zasoby informacji zewnętrznych i tracą świadomość w sobie.
- Anhedonia – Jeden z głównych symptomów depresji. Nie ważne, co dana osoba próbuje zrobić, traci motywację, ponieważ nie przynosi jej to żadnych pozytywnych uczuć. Nie zdając sobie sprawy, wiele ludzi traci zainteresowanie światem również poprzez zmęczenie umysłu.
Sposoby na praktykowanie uważności
Wymienione wyżej symptomy to tylko część z tego, co możemy doświadczyć, kiedy nie pozwalamy naszemu mózgowi odpocząć w odpowiedni sposób. Jeżeli zauważacie część z nich u siebie, z pewnością dobrym pomysłem jest praktyka uważności. W następnej części opiszemy 40 różnych sposobów w których możemy się jej nauczyć.
Jeżeli macie swoje sprawdzone sposoby na odpoczynek zmęczonego umysłu, koniecznie podzielcie się nimi w komentarzach!
